Skip to main content Coast Systems

DENKUNLI

BARO: DENKUNLI

An bɛ baro min bɔ a ye sisan, o ye denkunli ta waleya ye.

Denkunli ye bɛɛ ta ko ye. Ni den bange la a kun bɛ li, a tɔgɔ bɛ don a toro la. Kabini sɔgɔma joonan, mɔgɔw bɛ nan ka caya denkunliyɔrɔ la, karamɔgɔw, cɛkɔrɔbaw, somɔgɔw, faw ni baw ni manmamusow ni teriw ni blanw, yɔrɔ bɛ fa dewu. Cɛw bɛ sigi luda la walima o bɛ taga misiri la. Musow bɛ taga so kɔnɔ k’a masɔrɔ denɲɛnin bɛ o yɔrɔ la a n’a bamuso. Jeliw, numuw, wolosow, olugu bɛɛ ye ɲamakalaw ye, denkunli tɛ kɛ o kɔ. Ala kana jeli to gintan na, Ala kana gintan fɔ jeli kɔ. N’i ka mɔgɔw wele, n’i ma fɛn d’o ma i na fɛn fɔ o ye. Denfaw bɛ yamariya di karamɔgɔw ma k’o ye tɔgɔ la den na.

Denkunli minan ye woro, dɛgɛ, bɔmɔn, bisiki, wari bɛ la o kan. Ni o minanw se la karamɔgɔw kɔrɔ, baara bɛ damina. Bɛɛ b’i daje sewu kalankɛ wagati la. Karamɔgɔw bɛ dugawu don, o bɛ kalan kɛ, o bɛ den tɔgɔ fɔ ka bɔ kɛnɛ kan, jeliba b’a lase, bɛɛ b’a mɛn.

O bɛ dugawu don den ye.

"Ala ye den balo, ka a nakan diya, ka a baman balo k’a faman balo, ka sinji diya a da"

Ala ye dugawu mina.

Amiina.

N’o tila la denkunli la, yanni mɔgɔw bɛ taga so, musow bɛ nan ni suman tobininw ye, zagamɛn, sɔsɔ ani dɛgɛ.

Denkunlijama bɛ domuni kɛ ka fa.

Bɛɛ bɛ nisɔndiya. O bɛ dugawu don ɲɔgɔn ye ka sɔrɔ ka yɛrɛkɛ.

VOCABULAIRE :

Tableau 1. Vocabulaire
denkunli

baptème

an

nous

aux.

baro

conversation, dialogue

min

lequel, laquelle, que

sortir, dire

a

vous

ye

postposition

bɔ… ye

raconter quelque chose à quelqu’un

sisan

maintenant, tout de suite

o

ça

ye

être

a

il

kun

tête

li

raser

tɔgɔ

nom

don

mettre

toro

oreille

la

dans

kabini

depuis

sɔgɔma

matin

joona

tôt

mɔgɔw

les gens

na

venir

ka

aux.

caya

être nombreux

denkunliyɔrɔ

lieu de baptème

karamɔgɔw

marabouts

cɛkɔrɔbaw

vieux

somɔgɔw

parents

faw

les pères

ni

et

baw

les mères

manmamusow

les grands-mères

manmacɛw

grands-pères

teriw

les amis

blanw

les beaux-parents

yɔrɔ

endroit

aux.

fa

remplir, bourrer

dewu

totalement, complètement

cɛw

hommes

sigi

s’asseoir

luda

devanture de la cour

dérouler, se passer

derrière, après

mɔgɔw

gens

wele

appeler

ma

nég. Passé

fɛn

chose

di

donner

dire

O

leur

ye

aux.

tɔgɔ

nom

la

poser, mettre, porter

den

enfan

na

à, dans

minan

accessoire

ye

être

woro

cola

dɛgɛ

dêguê

bɔmɔn

bonbon

bisiki

biscuit

lase

adresser

mɛn

entendre

balo

faire vivre, nourrir

nakan

destin

diya

rendre agréable

baman

avec une mère

faman

avec un père

sinji

le sein

da

bouche

bugɔ

frapper

dɔgɔ

petit frère

don

mettre

ɲɔgɔn

les uns, les autres

ta

de

waleya

acte, fait

bɛɛ

tous

ko

affaire

den

enfant

bange la

naître+acc

la

à, dans

walima

ou bien

O

ils

taga

partir

sigi

s’asseoir, s’installer

misiri

mosquée

la

à, dans

musow

femmes

so

maison

kɔnɔ

dans

k’a masɔrɔ

parce que

denɲɛnin

bébé

yɔrɔ

endroit

bamuso

mère

jeliw

griots

numuw

forgerons

wolosow

esclave de 2e génération

olu, olugu

eux

bɛɛ

tous

ɲamakalaw

hommes de caste

derrière

kana

injonctif

to

rester

gintan

divertissement

na

dans

Ala

Dieu

wari

argent

la

mettre, ajouter

o

ça

kan

sur

tumana

moment, période

min

où

o

ces

minanw

affaires, accessoires

sela

arriver+acc

karamɔgɔw

marabouts

kɔrɔ

auprès de

baara

travail

damina

commencer

bɛɛ

tous

aux

i

toi, forme pronominale

daje

se taire

sewu

totalement

kalankɛwagati

moment de lire le coran

dugawu

bénédictions

don

mettre

kalan

lecture

faire

dire

sortir

kɛnɛ

place

silamɛ

musulman

mina

attraper

amiina

amen

tumana

moment

tila la

finir+acc

yani

avant que

taga

partir

na

venir

suman

repas

tobininw

préparés

zagamɛn

riz gras

tulɔnnin

gras

sɔsɔ

haricot

jaman

foule, gens, monde

domuni

repas

fa

être rassasié

nisɔndiya

être content, de bonnne humeur

kasɔrɔ ka

avant de, procéder à, et après

yɛrɛkɛ

s’éparpiller

NYININGALIW :

  1. Denkuliminanw ye jumɛn ye?

  2. Muna o b’a fɔ ko denkunli tɛ mɔgɔkelenko ye?

  3. Denkunli tɛ kɛ jɔn kɔ?

  4. Denkunlibaara bɛ damina wagati jumɛn?

  5. jɔn bɛ den tɔgɔ lase bɛɛ b’a mɛn?

  6. Denkunlijaman bɛ mun kɛ kasɔrɔ ka yɛrɛkɛ ?

  7. Muna bɛɛ b’i daje sewu kalankɛ wagati la?

  8. I dege (deli) la ka taga denkunlikɛyɔrɔ dɔ la wa?

  9. Denkunli bɛ kɛ Kanada wa?

  10. I ka nyamakala dɔ lɔn Buake wa?

Jaabiliw